anadolu dilleri ne demek?

Anadolu dilleri, Hint-Avrupa dil ailesine ait soyu tükenmiş bir dil grubudur.¹ Terim bazen Anadolu'da konuşulmuş ancak bu gruba ait olmayan tarihi dillere atıfta bulunmak için de kullanılabilir.² Anadolu dilleri, MÖ 2. ve 1. binyıllarda, Asur ticaret kolonileri ile Roma İmparatorluğu'nun 2.-3. yüzyıl arasındaki döneme tarihlenebilir. MS 4-5. yüzyıllar, Anadolu dillerinin son evresi olarak kabul edilir. Tüm Anadolu dilleri, bir proto dil olan ve yazılı örneği bulunmayan varsayımsal (farazî) Proto Anadolu dili'nden türemiştir.

Arka plan evresi

Anadolu dilleri grubu, genellikle "Hint-Hitit" veya "Arkaik PHA" olarak'da adlandırılan bir aşama evresinden geçerek Proto Hint-Avrupa dilinden (PHA) ayrılan ilk dal olarak kabul edilir. Genel olarak MÖ 4. binyılın ortalarında bir tarih olarak kabul edilir ve Kurgan hipotezine göre; erken Anadolu konuşmacılarının Anadolu'ya nasıl ulaştıklarına dair iki olasılık üzerinde durulur, Kuzeyden, Kafkasya üzerinden ve Batıdan, Balkanlar üzerinden. Balkan olasılığı, dilbilimciler ve arkeologlar - Mallory (1989),³ Steiner (1990)⁴ ve Anthony (2007) tarafından bir şekilde daha makul görülüp kabul edilmektedir.

Andrew Collin Renfrew (1987) tarafından ortaya atılan, Hint-Avrupa vatanının Anadolu toprakları olduğu yönündeki Anadolu hipotezi de mevcuttur. Tarihsel dilbilimciler Quentin Atkinson ve Russell Gray tarafından Bayesci çıkarımı ve Glottokronoloji belirteçleri kullanılarak yapılan istatistiksel araştırmalar (yöntemin geçerliliği ve doğruluğu tartışmaya tabi olsa da) Anadolu'da bir Hint-Avrupa kökeninin olmasını tercih etmektedir.⁵⁶

Anadolu dilleri

Hititçe

Hitit dili (; nesili), MÖ 1600 ve MÖ 1100 arasında Hitit kontrolü altındaki bölgelerde konuşulmuştur, ancak Akadcada yer alan alıntı sözcüklere dayanarak MÖ

yüzyıla kadar giden bir tarihi olabileceği düşünülmektedir. Çek bilim insanı Bedřich Hrozný'nin 1917 tarihli çalışmaları sonucunda çözümlenmiş dil,⁷ diğer Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile ilişkilidir. Tarihte belgelenmiş en eski Hint-Avrupa dilidir.⁸ Akadca kökenli bir çivi yazısı kullanılarak yazılmıştır.

Palaca

Palaca, Kuzeybatı Anadolu'da konuşulmuştur. Hititler tarafından "palaumnili" olarak adlandırılan Palaların dillerinin kökleri MÖ 18. yüzyıla dayanır. Kaşka istilaları sonucunda dilin soyunun 15. yüzyıl dolaylarında tükendiği düşünülmektedir.⁹ Palaca yazılmış kaynaklar azdır ama Hititçe yazılmış kaynaklarda Pala halkı Ziparva tanrısı ile karakterize edilir.¹⁰ Palaca yazılmış tüm eserler dini metinlerdir.¹¹

Luvi dilleri grubu

Anadolu dilleri içinde yer alan bazı diller, çeşitli özellikleri açısından birbirlerine daha yakın olduklarından ötürü ortak bir Luvi grubu içerisinde sınıflandırılırlar.¹² Bu grupta Luvice ve yakından ilişkili olduğu Likçe ve Karca gibi diller yer alır.

Luvice

Luvice (luwili), Hititçe'nin yakın akrabası, Hitit kontrolü altındaki bölgelere yakın yerlerde konuşulmuştur. 13. yüzyılda ise Luvice, Hititlerin başkenti Hattuşaş'da dominant dil haline gelmiştir.¹³ Bronz Çağı Çöküşü sonrasında Hititçe ölü bir dil haline gelse de, Luvice Geç Hitit Devletleri'nde varlığını bir süre daha sürdürmüştür. Hitit çivi yazısı ve Anadolu hiyeroglifleri olarak iki farklı yazı sistemi ile yazılmıştır. Luvice, Truvalıların konuştukları olası dillerden biri olarak görülmektedir.¹⁴

Diğer Luvi diller

Köken olarak Ege ve Batı Akdeniz bölgelerinde konuşulan bu sınıftan diller ise

Karya dili, Karya'da konuşulmuştur, Karyalı askerlerin M.Ö. 7. yüzyılda Mısır'da bıraktığı bölük pörçük duvar yazılarından bilinir, M.Ö. 3. yüzyılda yok olmuştur.
Likya dili (Likyaca A; standart Likyaca), Demir Çağı'nda Likya'da konuşulmuştur, Luvice'nin soyundan gelir. M.Ö. 1. binyılda soyu tükenmiştir, buluntular eksiktir ve tam çözülenememiştir.
Milyan dili, Likyaca B denir, Likya dili'nin lehçesidir, tek bir kitabeden bilinir.
Pisidya dili ve Side dili (Pamfilyaca), eksik.

Bu dil grubunda muhtemelen hiç yazılı iz bırakmamış diller de vardır. Bunlar Kapadokya, Misya ve Paflagonya dilleridir.

Lidya dili

Lidyaca, Batı Anadolu'da yer alan Lidya bölgesinin yerli halkı Lidyalılar tarafından kullanılmış ve MÖ 7. yüzyıldan kalma elektrum sikkeleri üzerindeki yazılar ile kayda geçmiştir.¹⁵ MÖ 5. ve 4. yüzyıllardan kalma ve çoğu Sard kazılarında keşfedilmiş Lidya dili mezar kitabesi de bulunmaktadır. Luvi dili ile bazı benzerlikleri bulunmakla birlikte, kendine özgü çeşitli özellikleri nedeniyle Anadolu dil ailesi içinde ayrı bir yeri bulunduğu ileri sürülmektedir. MÖ 1. yüzyılda günlük kullanımı sona ermiş, bir ölü dil haline gelmiştir.¹⁶

Diğer diller

Terim günümüzde genellikle Hint-Avrupa dil ailesinin Anadolu kolunu tanımlamak için kullanılmaktadır, ancak bu gruba düşmeyen tarihi Anadolu dilleri de vardır. Paleo-Balkan dilleri, Anadolu dilleri gibi Hint-Avrupa dil ailesine aittir ve günümüzde yaşayan hiçbir dil bu gruba ait değildir. Dillerin bölgeye Anadolu dillerinden sonra bir dönemde Balkanlar yolu ile geldiği önerilmektedir. Frigce ve Misyaca bu dillere örnekler oluşturmaktadır.

Eklemeli diller grubundan,¹⁷ soyu tükenmiş ve Hint-Avrupa dil ailesine ait olmayan antik Anadolu dillerine ise Hattice örnek verilebilir. Anadolu'da konuşulmuş bilinen en eski dil olan Hattice bir yalıtık dil olarak sınıflandırılır.¹⁸ Hattiler yazılı kaynaklar bırakmamış, tüm Hattice söz varlığı Hititler tarafından üretilmiş dini veya çift dilli metinler sayesinde günümüze ulaşmıştır. Urartuca da Anadolu'da konuşulmuş ölü bir dildir.¹⁹

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

Anatolianscripts.com - Anadolu Yazıları

Orijinal kaynak: anadolu dilleri. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
↩
JP Mallory, In Search of the Indo-Europeans , Thames and Hudson Ltd., Londra (1989). ↩
G. Steiner, The immigration of the first Indo-Europeans into Anatolia reconsidered, Journal of Indo-European Studies 18 (1990), 185–214. ↩
1 Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin – Russell D. Gray & Quentin D. Atkinson, Department of Psychology, University of Auckland, Auckland, New Zealand. ↩
↩
Hrozný, Bedřich, Die Sprache der Hethiter: ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm: ein Entzifferungsversuch (Leipzig, Germany: J.C. Hinrichs, 1917). ↩
↩
↩
↩
Carruba, O. Das Palaische. Texte, Grammatik, Lexikon. Wiesbaden: Harrassowitz, 1970. StBoT 10. ↩
. "I, followed by some others, have adopted the label 'Luvic' for this group instead of the more popular 'Luvian', in order to forestall confusion with Luvian in the narrow sense of just the language represented by Cuneiform and Hieroglyphic Luvian." ↩
s:307 ↩
Watkins 1994; Watkins 1995:144–51; Melchert 2003, pp. 265-70 with ref. ↩
↩
↩
The New Encyclopædia Britannica, Vol. 22, p.593: "The non-Indo-European Hattic is an agglutinative language ..." ↩
Jörg Klinger: Hattisch. In: Michael P. Streck (Hrsg.): Sprachen des Alten Orients. WBG, Darmstadt 2005, S. 129. ↩
People of Ancient Assyria: Their Inscriptions and Correspondence - Page 89 by Jørgen Laessøe ↩